Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz – czyli o stosowaniu przepisów z obszaru AML/CFT w przypadku platform crowdfundingowych 

Decyzją ustawodawcy unijnego, CSP nie są instytucjami obowiązanymi. Nie jest natomiast wykluczone, że stan ten ulegnie zmianie, a CSP w przyszłości zostaną objęte regulacjami AML/CFT.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 z dnia 7 października 2020 r. w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) 2017/1129 i dyrektywę (UE) 2019/1937 (ECSPR) w preambule wskazało, że usługi crowdfundingowe mogą być narażone na ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W związku z tym ECSP przewidziało środki ochrony w tym zakresie, które obejmują zapewnianie minimalnego poziomu należytej staranności i zebranie dowodów na to, że właściciele projektów nie byli karani za przestępstwa prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Podobnie, przy ubieganiu się o udzielenie zezwolenia na świadczenie usług finansowania społecznościowego, przedłożyć trzeba dowody potwierdzające niekaralność osób zarządzających CSP. KNF jest natomiast uprawniona do cofnięcia zezwolenia w przypadku wykrycia, że dany CSP, jego kadra kierownicza, pracownicy czy osoby trzecie działające w jego imieniu naruszyły przepisy dotyczące AML/CFT.

Na etapie procedowania ECSPR pojawił się postulat objęcia platform obowiązkami z zakresu AML/CFT. Ostatecznie jednak nie znalazł odzwierciedlenia w treści nowych przepisów Co więcej, w ECSPR pozostawiono państwom członkowskim swobodę wyboru, co do objęcia platform krajowymi przepisami z zakresu AML/CFT. Jednocześnie pozostawiono otwarte drzwi na wypadek uznania, że zasadnym jest objęcie platform obowiązkami AML/CFT i nadanie im statusu instytucji obowiązanej. W tym celu, ECSPR zobowiązało Komisję Europejską do przedłożenia do 10 listopada 2023 roku sprawozdania, w którym oceniona zostanie konieczność i proporcjonalność nałożenia na CSP tych obowiązków oraz wpisania ich do wykazu instytucji obowiązanych. Polski ustawodawca uzyskał więc „wolną rękę” co do objęcia CSP obowiązkami instytucji obowiązanej.

Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) w Wytycznych z 2021 roku wydanych na podstawie art. 17 i art. 18 ust. 4 dyrektywy (UE) 2015/849 dotyczących środków należytej staranności wobec klienta oraz czynników, które instytucje kredytowe i finansowe powinny uwzględnić podczas oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu związanego z indywidualnymi stosunkami gospodarczymi i transakcjami sporadycznymi (EBA/GL/2021/02, Wytyczne) zidentyfikowała szereg ryzyk, jakie CSP powinni brać pod uwagę w związku ze swoją działalnością i podzieliła je na dotyczące produktów, usług, transakcji, klientów, sieci dystrybucji, ryzyka krajowe i geograficzne. Co ciekawe, również EBA nie wskazała wprost, czy CSP powinni zostać objęci regulacjami AML/CFT czy nie.

Podczas prac nad przepisami polskiej ustawy towarzyszącej ECSPR (tj. ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom) pojawiły się głosy wskazujące, że platformom należy nadać status instytucji obowiązanej. Nie zyskały one jednak poparcia ustawodawcy, który wskazał, że mogłyby zostać uznane za sprzeczne z samym ECSPR. Ostatecznie więc zrezygnowano ze zmian w tym zakresie.  W uzasadnieniu polskiej ustawy wskazano także, że celowe jest wyłączenie spod kontroli Komisji tych podmiotów, które nie przeprowadzają transakcji lub nie świadczą usług przechowywania wartości majątkowych, jako że nie generują one ryzyka.

EBA dokonując rewizji Wytycznych wskazała, że w zakresie crowdfundingu mogą być one stosowane jedynie w takim zakresie, w jakim dostawcy usług finasowania społecznościowego są instytucjami obowiązanymi na podstawie innych przepisów (gdy świadczą usługi płatnicze, wymiany walut czy są firmami inwestycyjnymi). Z uwagi na to, że w Polsce operatorzy platform nie są instytucjami obowiązanymi, siłą rzeczy nie jest możliwe stosowanie Wytycznych EBA w tym zakresie, w stosunku do takich podmiotów.

Brak objęcia platform finansowania społecznościowego przepisami AML/CFT stwarza potencjalne pole do nadużyć oraz wykorzystywania platform w celach prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Podobnie zresztą, w ramach dokonanej przez Komisję Europejską w 2022 roku ocenie ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, Komisja Europejska wyróżniła crowdfunding jako niosący za sobą szereg zagrożeń, ale wskazała, że ECSPR już wprowadziło zabezpieczenia przeciwko praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Zaleciła także, że platformy powinny badać swoich klientów, aby uniknąć ryzyk AML/CFT. Ostateczna ocena zostanie przedstawiona do 10 listopada 2023 roku, lecz skłaniać można się do wniosku, że jednak istnieje szansa na objęcie platform obowiązkami z zakresu AML/CFT. Zalążki można już zauważyć w projekcie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Wprost wskazano w nim, że dostawcy usług finansowania społecznościowego inni niż świadczący usługi crowdfundingu pożyczkowego i inwestycyjnego, są instytucjami obowiązanymi. Istnieje więc prawdopodobieństwo, że dążąc do ujednolicenia regulacji w zakresie crowdfundingu i w celu walki z ryzykami, jakie niesie za sobą, podjęta zostanie decyzja o włączeniu również crowdfundingu pożyczkowego i inwestycyjnego w ramy regulacji AML/CFT. Kluczowe w tym zakresie będzie sprawozdanie Komisji Europejskiej i zawarte w nim wnioski i rekomendacje.

Nadanie statusu instytucji obowiązanych dostawcom usług finansowania społecznościowego w aktach unijnych wiązać się będzie po pierwsze z koniecznością nowelizacji polskich przepisów, a w praktyce – z dostosowaniem działalności CSP do przepisów z zakresu AML/CFT. Pojawią się nowe obowiązki związane z koniecznością stosowania środków bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością odpowiadającym rozpoznanemu poziomowi ryzyka, gromadzenia i przekazywania informacji do GIIF, czy prokuratury i współdziałania z organami. Niezbędne będzie przygotowanie i przyjęcie wewnętrznych procedur AML/CFT, oraz oceny ryzyka i bieżąca ich aktualizowanie. Z drugiej zaś strony organy zostaną uprawnione do nakładania sankcji na dostawców za nieprzestrzeganie obowiązków z zakresu AML/CFT.

Nadanie statusu instytucji obowiązanych dostawcom usług finansowania społecznościowego w aktach unijnych wiązać się będzie po pierwsze z koniecznością nowelizacji polskich przepisów, a w praktyce – z dostosowaniem działalności CSP do przepisów z zakresu AML/CFT. Pojawią się nowe obowiązki związane z koniecznością stosowania środków bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością odpowiadającym rozpoznanemu poziomowi ryzyka, gromadzenia i przekazywania informacji do GIIF, czy prokuratury i współdziałania z organami. Niezbędne będzie przygotowanie i przyjęcie wewnętrznych procedur AML/CFT, oraz oceny ryzyka i bieżąca ich aktualizowanie. Z drugiej zaś strony organy zostaną uprawnione do nakładania sankcji na dostawców za nieprzestrzeganie obowiązków z zakresu AML/CFT.

CSP wymykają się spod regulacji AML/CFT, ale nie można jednoznacznie założyć, że stan ten się utrzyma. Istnieją mocne podstawy do przyjęcia, że ustawodawca unijny zdecyduje się uznać je za instytucje obowiązane, a co za tym idzie – odpowiednie przepisy zostaną przyjęte również w Polsce. W takiej sytuacji CSP staną nie tylko przez wyzwaniami wynikającymi z ECSPR, ale również zostaną zmuszone do wdrożenia rozwiązań wynikających z regulacji AML/CFT.